ارزیابی مناطق آسیب‌‌‌‌پذیر ناشی از سیلاب در شهر ارومیه

مقدمه: تبدیل رواناب‌ها به سیلاب می‌تواند خسارات جبران نا‌‌‌پذیری به شبکه شریان‌‌های شهری وارد نماید. افزایش حدود 20 برابری گستره شهر ارومیه در پنجاه سال اخیر به علت توسعه ساخت¬وساز‌های شهری و به‌ویژه گسترش آن در مناطق کوهپایه¬ای و در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی و جایگزینی آن با معابر آسفالت شهری، این پهنه را مستعد جریان یافتن رواناب و سیلاب در مواقع بارندگی به خصوص در هنگام بارش‌های رگباری نموده است. با توجه به ویژگی¬های مورفولوژیکی ارومیه زون¬بندی این شهر و مناطق اطراف آن با وسعت حدود 200 کیلومترمربع از نظر ایجاد رواناب و مناطق آسیب¬‌‌‌پذیر مورد بررسی قرار گرفته است. ارزیابی 4000 رکورد اطلاعاتی با توجه به داده‌های ایستگاه‌‌های سازمان آب منطقه¬ای و هواشناسی سال‌‌های آبی مختلف در شهر ارومیه نشان می¬دهد که سالیانه حدود 27 میلیون مترمکعب آب در قالب برف و باران بر گستره آن نازل می‌شود. بررسی¬های مقدماتی نشان داده است که سالیانه حدود 5 میلیون مترمکعب از این بارش‌ها به صورت رواناب و در زمان بارش‌های رگباری به صورت سیلاب در معابر عمومی جریان می¬یابد. روش: در این پژوهش زون‌های مستعد برای تشکیل رواناب در گستره ارومیه، حاشیه شهر و مناطق مسکونی شناسایی شده است. با بهره¬گیری از داده‌‌های آماری سازمان هواشناسی استان آذربایجان¬غربی شدیدترین بارش محتمل در گستره شهر با دوره بازگشت پنج ساله تعیین و با تلفیق داده‌‌های موجود و استفاده از روش تحلیل تاپسیس مستعدترین زون برای تشکیل سیلاب تعیین شده است. یافته‌‌ها: براساس این پژوهش 17 زون مجزا که از ویژگی¬های متفاوت مورفولوژیکی برخوردارند در اطراف شهر قابل شناسایی است. بررسی¬ها نشان می¬دهد که زون شماره 12 با مساحت حدود 757000 مترمربع با دارا بودن بیشترین فاصله از حالت ایده¬آل مستعدترین زون از نظر تولید و جریان یافتن رواناب و سیلاب شهری بوده و در یک بارش شدید بهاری در آن در هر دقیقه192 مترمکعب آب باران فرو می‌ریزد که با توجه به ضریب جریان سطحی و ضریب حوضه قسمت اعظم آن به رواناب تبدیل می¬گردد. ایمن¬ترین زون شهری نیز زون شماره 17 با دارا بودن کمترین فاصله از حالت ایده¬آل به مساحت1763000مترمربع بوده که در شدیدترین بارش‌های جوی 275 مترمکعب از نزولات جوی وارد آن می‌شود. نتیجه¬گیری: وزن¬¬دهی به شاخص¬های مؤثر در ایجاد رواناب نشان می¬دهند که شاخص زاویه اتصال مسیر آبراهه‌‌های طبیعی حامل رواناب¬ها با شریان‌های شهری و مساحت تحت شریان بیشترین و شاخص طول معبر جمع¬کننده رواناب و اختلاف ارتفاع کمترین وزن (تأثیر) را در معیار آسیب¬‌‌‌پذیری دارا هستند. بر این اساس زون‌های4، 12، 15 و 16 با حدود 2/4 کیلومترمربع در معرض آسیب¬‌‌‌پذیری خیلی زیاد می¬باشند. اما زون‌های 17، 1، 2 و 3 به ترتیب در معرض کمترین میزان آسیب¬‌‌‌پذیری قرار دارند. از طرفی احداث کانال‌‌های جمع¬آوری رواناب در گستره شهر و به خصوص در زون‌های 4 تا 6 و 11تا 16 ضروری بوده و این امر می‌تواند باعث کاهش خسارات مالی و جانی احتمالی در این مناطق شده و از ایجاد مناظر زشت و ناراحت کننده در هنگام بارش‌های رگباری بهاری بکاهد.